Dünya’nın katmanları, çok sayıda insan tarafından en çok merak edilen konuların başında geliyor. Bu yazıda 4,5 milyar yılı aşkın süre önce oluştuğu düşünülen gezegenin hangi katmanlardan oluştuğunu açıkladık.
Dünya yüzeyi, görülmesi gereken harika bir yerdir. En derin kanyon bile gezegende küçük bir çiziktir. Güneş Sistemi’nde Güneş’e en yakın üçüncü gezegen olan Dünya’ya ilişkin pek çok bilgi merak ediliyor. En fazla merak edilen konulardan bir tanesi de gezegenin kaç katmandan oluştuğudur.
Dünya'da yüzeyde görebildiğimizden çok daha fazlası var. Dünya'yı elinizde tutabilseydiniz ve ikiye bölebilseydiniz, birden çok katmanı olduğunu görürdünüz. Gezegenin içi bizim için bazı gizemler taşımaya devam ediyor.
Diğer gezegenleri keşfederken ve uyduları yörüngeye yerleştirirken bile Dünya’nın içi bizim için sınırın dışında kalıyor. Peki, üzerinde yaşadığımız gezegen kaç katmandan oluşuyor? Hazırladığımız yazıda çok sayıda kişi tarafından merak edilen soruyu yanıtlayacağız.
Dünya’nın Katmanları Listesi
- Kabuk
- Manto
- İç Çekirdek
- Dış Çekirdek
Dünya dört ayrı katmandan oluşur. Bunlar, en derinden en dışa doğru sırasıyla iç çekirdek, dış çekirdek, manto ve kabuktur. Kabuk dışında, hiç kimse bu katmanları şahsen keşfetmedi. Aslında, insanların şimdiye kadar kazdığı en derin yer 12 kilometrenin biraz üzerindedir. Bu süreç bile 20 yıl sürdü.
Buna rağmen bilim insanları Dünya’nın iç yapısı hakkında pek çok bilgiye sahip. Bilim insanları bu bilgilere deprem dalgalarının gezegende nasıl hareket ettiğini inceleyerek ulaştı. Bu dalgaların hızı ve davranışı, farklı yoğunluktaki katmanlarla karşılaştıkça değişir.
1. Kabuk
Yerkabuğunu haşlanmış yumurtanın kabuğuna benzetebiliriz. Altındakine kıyasla son derece ince, soğuk ve kırılgan bir yapıya sahip olan kabuk, nispeten hafif elementlerden, özellikle silika, alüminyum ve oksijenden oluşuyor.
Kalınlığı da oldukça değişken olan kabuk kıtaların altında 30 ila 70 kilometre kalınlığında olabilir. Kabuk, mantonun üst bölgesi ile beraber devasa bir yapboz gibi büyük parçalara ayrılır. Bunlar tektonik plakalar olarak bilinir. Plakalar yılda sadece 3 ila 5 santimetre gibi yavaş hareket eder.
Tektonik plakaların hareketini neyin yönlendirdiği hâlâ tam olarak anlaşılmış değil. Bazı bilim insanları bu durumun farklı yoğunluktaki kabuk plakalarından gelen römorkörden kaynaklandığını düşünüyor. Zaman içerisinde bu plakalar birbirine yaklaşacak veya birbirinden ayrılacak. Bu eylemler genellikle depreme ve volkana neden olur. Bu, Dünya yüzeyinde heyecan verici anlar yaşatıyor.
İki tür kabuk bulunuyor. Bu kabuklar kıtasal ve okyanusal olarak adlandırılır. Okyanusal kabuk, okyanusların dibinde veya kıtasal kabuğun altında bulunabilir. Genellikle daha sert ve daha derin olan okyanusal kabuk bazalt gibi daha yoğun kayalardan oluşurken, karada daha kalın olan kıtasal kabuk ise granit tipi kayalar ve çökeltiler içerir.
2. Manto
Mantonun en dış bölgesi nispeten soğuk ve katı bir hâldedir. Yaklaşık olarak 3 bin kilometre kalınlığa sahip olan manto, Dünya’nın en kalın tabakasıdır. Yüzeyinde yalnızca 30 kliometre altında başlayan manto çoğunlukla demir, magnezyum ve silikondan oluşuyor.
Manto yoğun, sıcak ve yarı katı bir yapıya sahiptir. Bunu karamelli şekere benzetebiliriz. Altındaki katman gibi manto da dolaşım hâlindedir fakat bu işlemi çok daha yavaş yapıyor. Yeraltında yaklaşık olarak 100 ila 200 kilometre arasında mantonun sıcaklığı kayanın erime noktasına ulaşır.
Manto aslında astenosfer olarak bilinen kısmen erimiş bir kaya tabakası oluşturur. Elmaslar, mantonun aslında dokunabildiğimiz küçük parçalarıdır. Elmasların çoğu, 200 kilometrenin üzerindeki derinliklerde oluşur fakat nadir elmaslar yüzeyin 700 kilometre altında oluşmuş olabilir. Bu kristaller daha sonra kimberlit olarak bilinen volkanik kayada yüzeye çıkarılır.
3. İç Çekirdek
Her ne kadar çekirdeğe tek bir katman olarak atıfta bulunulsa da bu yanlıştır çünkü iç çekirdek ve dış çekirdek temelde oldukça farklıdır. İç çekirdek katı bir yapıya sahipken dış çekirdek ise sıvı bir yapıya sahiptir.
Katı metal top olarak nitelendirilen iç çekirdeğin yarıçapı 1220 kilometredir. Bir başka deyişle Ay’ın yaklaşık olarak dörtte üçü kadardır. Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak 6400 ila 5180 kilometre altında bulunan iç çekirdek son derece yoğun, çoğunlukla demir ve nikelden oluşuyor.
İç çekirdek, gezegenin geri kalanından biraz daha hızlı döner. Aynı zamanda aşırı derece sıcaktır. İç çekirdeğin sıcaklığı 5400 Celsius civarındadır. Bu, iç çekirdeğin neredeyse Güneş’in yüzeyi kadar sıcak olduğu anlamına geliyor.
4. Dış Çekirdek
Dış çekirdek yalnızca sıvı hâlde demir ve nikelden oluşuyor. Bu katman, yüzeyin yaklaşık olarak 5180 ila 2880 kliometre altında yer alır. Çok düşük bir viskoziteye sahip olduğu için kolayca deforme olabilen katman, şiddetli konveksiyon bölgesidir. Dış çekirdeğin çok şiddetli konveksiyon akımlarına maruz kaldığı düşünülüyor.
Büyük ölçüde uranyum ve toryum elementlerinin radyoaktif bozunmasıyla bu sıvı, devasa türbülanslı akımlarda hareket eder. Bu hareket elektrik akımları üretir. Üretilen elektrik akımları da Dünya’nın manyetik alanını oluşturur.
Dünya’nın manyetik alanı dış çekirdek ile ilgili birtakım nedenlerden ötürü yaklaşık olarak her 200 bin ila 300 bin yılda bir tersine döner. Bilim insanları hâlâ bunun nasıl gerçekleştiğini anlamak için çalışmalarını devam ettiriyor.
Bu yazıda üzerinde yaşadığımız gezegenin hangi katmanlardan oluştuğunu ve bu katmanların ne gibi özelliklere sahip olduğunu açıkladık. Konu ile ilgili düşüncelerinizi aşağıda yer alan yorumlar kısmından bizimle paylaşmayı unutmayın.
YORUMLAR